Kiev in het donker en in de kou gelaten?
Niels Smeets
6 December 2014
Terwijl in België het debat over energiebevoorrading hevig oplaaide naar aanleiding van het afschakelplan en experimenten met besparingsaanbevelingen voor gezinnen, worden dergelijke harde maatregelen in hartje winter uitgevoerd in Oekraïne. Net zoals in België zijn er technische problemen opgedoken met kernenergie, maar er is meer aan de hand.
De burgemeester van Kiev, Vitali Klitsjko, verzekerde de inwoners van de hoofdstad dat het licht in geen enkele woonst zal uitgaan. Het afschakelplan zal alleen gevolgen hebben voor enkele bedrijven, en de stroomonderbrekingen zullen zich beperken tot korte periodes. Sinds het energiebedrijf Oekrenergo het afschakelplan op 1 december in heel Oekraïne heeft ingevoerd blijven echter hele dorpen, ook in de regio rondom Kiev, dagelijks zo’n 4 à 6 uur zonder stroom. Die elektriciteitsonderbrekingen worden vooral tijdens de piekuren ’s morgens en ’s avonds doorgevoerd. Dit heeft niet alleen gevolgen voor de verlichting en dagelijkse kookrituelen, maar ook de verwarmingsinstallaties op gas hebben in vele gevallen stroom nodig om te functioneren.
Een van de redenen die het lokale energiebedrijf Kievenergo aanhaalt voor het energietekort is het incident van afgelopen vrijdag waarbij een van de reactoren in de kerncentrale van Zaporozje uitviel.[1] Hoewel dit de grootste kerncentrale van Europa is, en kernenergie goed is voor ongeveer de helft van de Oekraïense elektriciteitsproductie, ligt de centrale ongeveer 570 km ten zuidoosten van Kiev en zijn er nog 14 andere reactoren operationeel. Bovendien verwacht men dat de reactor kortelings opnieuw zal worden opgestart. Er is dus meer aan de hand.
Energie-afhankelijkheid
Hoewel Oekraïne instaat voor 30 percent van de eigen uraniumontginning, is het land volledig afhankelijk van Rusland inzake het verwerken en verrijken van die grondstof zodat ze kan gebruikt worden als splijtstof in kernreactoren. Oekraïne blijkt dus volledig aangewezen op Russische nucleaire dienstverlening.
Naast kernenergie wordt ook steenkool gebruikt om stroom op te wekken. Oekraïne kan sinds het conflict echter niet meer zelf instaan voor de steenkoolproductie aangezien de mijnen zich precies in de door de separatisten gecontroleerde regio’s Donetsk en Loegansk bevinden. Die laatsten zijn niet langer bereid steenkool te leveren aan de regering in Kiev, die hun al maanden bestookt met artilleriegeschut en volgens gegevens van Human Rights Watch zelfs clusterrakketten inzette.[2] Kiev moest dus op zoek naar andere leveranciers om het deficit te overbruggen, en dacht die onder andere gevonden te hebben in Zuid-Afrika. De verhoogde transportkosten maakten die steenkoolleveringen echter tweemaal zo duur als die voor Oekraïense kolen. Opnieuw lijkt Oekraïne aangewezen op goedkopere Russische steenkool, maar de toenmalige Oekraïense Minister van Energie, Joeri Prodan, stelde vast dat de Russische spoorwegmaatschappij de leveringen op 21 november jongstleden onderbrak.
De gasbevoorrading, een andere bron van elektriciteits- en verwarmingsproductie, werd reeds in juni dit jaar volledig stopgezet totdat Oekraïne de gasschulden tegenover het Russische bedrijf Gazprom inlost.[3] Om het dreigende gastekort op te vangen stelde Naftogaz in september reeds voor om het verbruik van bedrijven terug te dringen met 30 percent, en verwachtte dat de gezinnen tevens 10 percent zouden besparen op hun gasverbruik om de winter door te komen. Naast deze beperking van de gasconsumptie kon Oekraïne de afgelopen maanden tevens rekenen op Russisch gas dat werd omgeleid via Slowakije, Oostenrijk en Polen. Gazprom gaf daarop een duidelijk signaal dat dit contractueel niet door de beugel kan door in september de gasleveringen naar die EU-landen te verlagen zodat de gastoevoer aan Oekraïne via een EU-omweg belemmerd werd.
Voorlopig kan Oekraïne nog rekenen op aanzienlijke gasvoorraden in haar enorme ondergrondse opslagplaatsen, maar om het dreigende gasdeficit te overbruggen lijkt Oekraïne opnieuw aangewezen op Rusland. Nadat de helft van de schuld tegenover Gazprom in november vereffend werd, gingen beide partijen terug aan tafel zitten om over nieuwe leveringen te onderhandelen. Naftogaz maakte op 5 december alvast een vooruitbetaling van $378 miljoen aan Gazprom om 1 miljard kubieke meter gas aan te kopen.
Groen alternatief?
Groene energie vertegenwoordigt een gering aandeel van de Oekraïense elektriciteitsproductie. Een bijkomend probleem is dat een aanzienlijk deel van die hernieuwbare energie gewonnen wordt op en voor de windrijke kusten van de Krim. Ook de belangrijkste zonnecentrales staan in deze zuidelijke regio. Na de aanhechting bevinden de gloednieuwe wind- en zonneparken zich samen met het schiereiland op Russisch grondgebied. Rusland vervijfvoudigde daarmee in een klap haar productiecapaciteit afkomstig van windenergie.
Het huidige energietekort lijkt dus een symptoom te zijn van een dieperliggend probleem: structurele energieafhankelijkheid van de zuidoostelijke provincies en Rusland. De nieuwe minister van energie, Volodimir Demtsjisjin, heeft alvast zijn handen vol om Rusland en de separatisten te overtuigen alsnog de broodnodige steenkool te leveren, en de gasschuld verder in te lossen om zo nieuwe Russische gasleveringen toe te laten. Een structurele oplossing zou erin kunnen bestaan die afhankelijkheid gradueel af te bouwen door zich meer en meer op energieleveringen uit de EU te richten.
[1] http://deredactie.be/cm/vrtnieuws/buitenland/1.2168378
[2] http://www.hrw.org/news/2014/10/20/ukraine-widespread-use-cluster-munitions
[3] http://deredactie.be/cm/vrtnieuws/opinieblog/opinie/1.1999970
basiliusblog 